Evolución e presenza na Administración Xeral do Estado

O Ministerio de Industria e Turismo de España é o departamento da Administración Xeral do Estado responsable da proposta e execución da política gobernamental en materia de industria e turismo. A súa actual estrutura orgánica básica establécese no Real Decreto 409/2024, do 23 de abril e é o resultado dun proceso histórico de adaptación das competencias do goberno nestas materias, a industria e o turismo, á realidade económica e social do noso país. O Departamento conta con dous principais órganos superiores, a Secretaría de Estado de Industria e a Secretaría de Estado de Turismo, ademais da Subsecretaria de Industria e Turismo.

A industria e o turismo constitúense como alicerces fundamentais para o desenvolvemento económico e social de España, desempeñando un papel clave na xeración de emprego e a atracción de investimentos.

A industria, que abarca sectores como a automoción, a química, a tecnoloxía e a produción alimentaria, contribúe significativamente ao Produto Interior Bruto (PIB) do país, fomenta a innovación e a competitividade nos mercados internacionais, situando a España como un referente nalgúns sectores. Ademais, a industria impulsa o desenvolvemento de infraestruturas e mellora a conectividade, factores esenciais para o crecemento equilibrado das diferentes rexións.

Pola súa banda, o turismo é un dos motores máis importantes da economía española, dado o seu atractivo cultural, histórico e natural. Con destinos mundialmente recoñecidos como Barcelona, Madrid, Sevilla ou os arquipélagos balear e canario, España consolidou a súa posición como un dos países máis visitados do mundo. Ademais, o turismo xera un importante fluxo de divisas e promove o desenvolvemento de pequenas e medianas empresas, particularmente en rexións rurais que, doutro xeito, poderían estar marxinadas economicamente.

A combinación dunha industria sólida e un sector turístico robusto tamén ten un impacto positivo no ámbito social. Ambos os sectores fomentan o intercambio cultural, a inclusión e o desenvolvemento sostible, á vez que fortalecen a identidade nacional. Neste contexto, o desenvolvemento conxunto da industria e o turismo non só reforza a economía española, senón que tamén contribúe a mellorar a calidade de vida da poboación e a proxectar unha imaxe moderna e dinámica do país no exterior.

Desenvolvemento da política industrial en España: desde a Revolución Industrial ata os Plans de Desenvolvemento.

A política industrial en España comezou a consolidarse coa creación do Ministerio de Fomento en 1832 mediante Real Decreto do 9 de novembro. Este organismo centralizou competencias relacionadas co comercio, a industria, as manufacturas e os oficios. Nun contexto de industrialización incipiente, o obxectivo principal era impulsar o desenvolvemento económico e modernizar sectores clave como o téxtil, a minaría e o transporte.

O Ministerio de Fomento tamén desempeñou un papel fundamental na construción de infraestruturas, como ferrocarrís e canles, indispensables para o crecemento industrial. Con todo, a industrialización foi desigual, concentrándose principalmente en Cataluña (téxtil) e o País Vasco (siderurxia).

A incardinación orgánica de Industria en Fomento mantívose ata 1928, aínda que durante o período 1900-1905, o Departamento denominouse de Agricultura, Industria, Comercio e Obras Públicas. Por outra banda, en 1910 creouse a Dirección Xeral de Comercio, Industria e Traballo.

No ano 1922 e mediante o Real Decreto do 21 de febreiro de 1922 creouse o Ministerio de Traballo, que asumiu as competencias sobre Industria e Comercio. Seis anos despois estas competencias pasaron ao Ministerio de Economía Nacional, que desde o Decreto do 16 de decembro de 1931, xa baixo a II República, pasou a denominarse Ministerio de Agricultura, Industria e Comercio.

Posteriormente, en 1933, o Ministerio de Industria e Comercio foi creado para abordar de maneira específica os desafíos da economía industrial. Esta etapa coincidiu cun esforzo por diversificar a industria promovendo a calidade, a sostibilidade e a innovación nos procesos industriais. Isto contribuíu á transformación de sectores clave, como o automotriz, o químico e o agroalimentario, que puideron adaptarse mellor ás esixencias do comercio internacional. Grazas a este proceso, España pasou de ser unha economía relativamente pechada a converterse nun actor competitivo e dinámico dentro do ámbito europeo.

En plena ditadura, a creación do Ministerio de Industria en 1951 marcou un punto de inflexión na política industrial. Este organismo asumiu a xestión das principais áreas económicas relacionadas coa produción manufactureira, enerxética e mineira.

A partir dos anos 50, España adoptou unha política de industrialización dirixida, caracterizada pola intervención estatal, coa creación de grandes empresas públicas como SEAT e Iberia para promover sectores estratéxicos; a protección arancelaria e a aprobación dos denominados Plans de Desenvolvemento (1960-1975) co asesoramento de organismos internacionais como o Banco Mundial, que priorizaron a expansión da industria pesada e de bens de consumo. Estes plans tamén promoveron a creación de polos de desenvolvemento industrial en cidades medianas como Valladolid ou Vigo, buscando descentralizar a industria.

A política industrial en democracia: ingreso na Comunidade Económica Europea e retos do Século XXI.

Tras a aprobación da Constitución de 1978, España comezou a reestruturar a súa política industrial para adaptarse aos cambios políticos e económicos. Durante a transición democrática, o modelo proteccionista franquista deu paso a un enfoque máis orientado ao mercado e á integración na economía global.

Desde febreiro de 1978, o departamento pasou a denominarse Industria e Enerxía. Segundo o Real Decreto 1270/1988, do 28 de outubro, tratábase do Departamento da Administración Central do Estado encargado da proposta e execución das directrices xerais do Goberno sobre a política industrial e enerxética e contaba, ademais de cunha Subsecretaría, cunha Secretaría Xeral da Enerxía e Recursos Minerais e outra de Promoción Industrial e Tecnoloxía. Púñase deste xeito, por primeira vez, énfase na necesidade de vincular industria con tecnoloxía e innovación.

Un dos primeiros desafíos foi a reconversión industrial. Sectores como a minaría, o aceiro e a construción naval, que foran alicerces durante o franquismo, enfrontaron crises pola súa falta de competitividade. Paralelamente, a transición enerxética adquiriu relevancia, co desenvolvemento de políticas para diversificar a xeración enerxética.

Este período sentou as bases para a modernización e apertura económica dos anos 80, nos que España se integraría plenamente na Comunidade Económica Europea e adoptaría un modelo de desenvolvemento máis sostible e competitivo.

A integración na CEE en 1986 tamén facilitou o acceso a novos mercados, aumentando as exportacións industriais e atraendo investimentos estranxeiros directos. Empresas multinacionais comezaron a establecerse en España, estimulando a transferencia de tecnoloxía e o crecemento de cadeas de valor. Neste sentido, a entrada na CEE non só supuxo unha modernización industrial, senón que tamén representou un paso crucial cara á consolidación de España como un país economicamente integrado, innovador e preparado para afrontar os retos do século XXI.

Nos inicios do século XXI, España adaptou a súa política industrial á globalización, priorizando a competitividade do sector manufactureiro. A integración europea continuou sendo esencial, con fondos estruturais destinados á modernización e ás infraestruturas. Con todo, a deslocalización cara a países con custos laborais máis baixos afectou sectores tradicionais como o téxtil e a siderurxia. Para contrarrestar estes efectos, impulsáronse programas de investigación e innovación (I+D), como o Plan Nacional de I+D+i, que buscaban incrementar a competitividade tecnolóxica e industrial.

A crise financeira global de 2008 impactou severamente na economía española, evidenciando a necesidade de diversificación industrial. Sectores como a construción cederon protagonismo a actividades máis diversificadas, mentres a industria enfocou os seus esforzos nas exportacións, destacando en automoción, maquinaria e produtos agroalimentarios. Con todo, os recortes en investimento I+D retardaron o progreso tecnolóxico en sectores clave, o que representou un desafío significativo para a recuperación económica.

Durante a década de 2010, España avanzou en sostibilidade e transformación dixital. O Plan Nacional Integrado de Enerxía e Clima (PNIEC) promoveu as enerxías renovables, como a eólica e a solar, e marcou o peche progresivo de centrais de carbón. A dixitalización da industria cobrou impulso con iniciativas como "Industria Conectada 4.0", que fomentaron a automatización e tecnoloxías como o big data e a intelixencia artificial, especialmente nas pemes. España tamén se aliñou co Green Deal europeo e programas como Horizon 2020, obtendo fondos para proxectos sostibles e tecnolóxicos.

Nos anos 2020, España adoptou unha política industrial estratéxica, impulsada polo Plan de Recuperación, Transformación e Resiliencia (PRTR) con fondos NextGenerationEU. Os Proxectos Estratéxicos para a Recuperación e Transformación Económica (PERTEs) centráronse en áreas clave como mobilidade sostible, a descarbonización, o fortalecemento industrial do sector agroalimentario, ou o desenvolvemento sostible do sector naval.

A industria española enfróntase a retos como a competencia global, as desigualdades rexionais e a necesidade de cumprir coas esixencias climáticas. Con todo, existen grandes oportunidades, como o acceso continuo a fondos europeos e o potencial de tecnoloxías emerxentes, como a intelixencia artificial, a biotecnoloxía e as enerxías renovables, para fortalecer a competitividade global de España.

A configuración do Ministerio no século XXI

A evolución da política industrial en España supuxo, así mesmo, a creación de ministerios combinados en España, que agrupan áreas estratéxicas como Industria, Enerxía e Ciencia, reflectindo a necesidade dunha xestión máis integrada e eficaz dos recursos e políticas nacionais. Estes ministerios, concibidos para abordar retos complexos de maneira transversal, permiten unha planificación coordinada en sectores interrelacionados. Por exemplo, a vinculación entre Industria e Enerxía responde á crecente demanda de solucións sostibles na produción industrial, mentres que a incorporación da Ciencia fomenta a investigación e o desenvolvemento (I+D) como motores do progreso tecnolóxico.

Desta forma, no VII Lexislatura (2000-2004), o Ministerio recibiu a denominación de Ciencia e Tecnoloxía e asumiu, ademais, as competencias en materia de telecomunicacións, procedente de Fomento. O Departamento asumía o reto de dar un impulso á cultura da innovación no noso país. Durante esa etapa tanto a área de Industria como a de enerxía integráronse no Ministerio de Economía. En 2004, volveron reintegrarse todos os ámbitos no novo Ministerio de Industria, Turismo e Comercio.

Na XII Lexislatura (2016-2018), por primeira vez sepáranse as competencias en materia de Enerxía das de Industria propiamente ditas. As primeiras intégranse, xunto a Turismo e Tecnoloxía no novo Ministerio de Enerxía, Turismo e Axenda Dixital. Pola súa banda Industria, por primeira vez en democracia, intégrase no Ministerio de Economía, que pasa a denominarse de Economía, Industria e Competitividade. Coa formación de novo Goberno en xuño de 2018, o Ministerio volveu integrarse con Comercio, recuperando o nome tradicional de Industria, Comercio e Turismo. As competencias en materia de Sociedade da Información e Axenda Dixital pérdense en favor do Ministerio de Economía e as de Enerxía pasan ao Ministerio de Transición Ecolóxica. Na XV Lexislatura (2023), Comercio de novo pasa a Economía, pasando o Departamento á súa configuración actual con competencias en materia de Industria e Turismo.

A vinculación entre a industria e o turismo nos gobernos de España foi tamén unha estratexia clave para maximizar o potencial económico do país, debido á complementariedade de ambos os sectores. España, como potencia turística mundial e cunha base industrial significativa, buscou durante décadas políticas integradas que favorecesen o desenvolvemento conxunto destas áreas, promovendo a innovación, a sostibilidade e a competitividade.

Orixes da política turística en España.

Polo que respecta á política turística en España, o primeiro paso deuse o 6 de outubro de 1905, coa creación da Comisión Nacional de Turismo, mediante un decreto do Ministerio de Transporte. Esta comisión marcou o inicio dun interese institucional por organizar e fomentar o turismo no país, nun momento no que España comezaba a ser vista como un destino con potencial, grazas ao seu patrimonio cultural e paisaxístico. Aínda que os seus recursos e funcións eran limitados, este fito sentou as bases para futuras iniciativas destinadas a estruturar o sector turístico como unha parte importante da economía nacional.

En 1911, creouse a Comisaría Rexia de Turismo, un organismo con maior capacidade para promover España como destino turístico e a protección do patrimonio cultural. Este organismo encargábase de impulsar a imaxe do país no estranxeiro e de fomentar a chegada de visitantes internacionais. A Comisaría Rexia tamén buscaba estimular o desenvolvemento de infraestruturas relacionadas co turismo, como aloxamentos e servizos, consolidando a idea do turismo como unha actividade económica estratéxica.

Posteriormente en 1928, a creación do Padroado Nacional de Turismo representou un avance na institucionalización do turismo en España. Este organismo non só promovía a atracción de visitantes internacionais, senón que tamén desenvolvía actividades para dar a coñecer o patrimonio histórico e cultural do país. Durante esta etapa, establecéronse as primeiras campañas de promoción turística no estranxeiro e buscouse consolidar a imaxe de España como un destino de interese histórico e paisaxístico, cun enfoque no turismo cultural.

Tras a Guerra Civil, en 1939 constituíuse a Dirección Xeral do Turismo, adscrita ao Ministerio da Gobernación, nun contexto de reconstrución nacional. Este organismo asumiu a tarefa de revitalizar o sector turístico como unha forma de obter ingresos para a economía nacional. Durante esta etapa, traballouse na regulación da actividade turística e na creación dunha rede de servizos básicos para os visitantes, aínda que as limitacións económicas e políticas da época restrinxiron o seu impacto.

En 1951, o turismo español deu un salto cualitativo coa creación do Ministerio de Información e Turismo, que unificou as políticas de comunicación e promoción turística baixo un único ente. Este ministerio foi crucial na década de 1960, cando España se converteu nun dos principais destinos turísticos do mundo, grazas ao auxe do turismo de sol e praia. Durante esta etapa, impulsáronse grandes campañas de promoción internacional e desenvolvéronse infraestruturas como hoteis, aeroportos e estradas, que transformaron o turismo nun motor económico clave para o país.

Novas demandas en materia turística: a democracia e a descentralización da xestión turística

Coa chegada da democracia, a política turística española adaptouse ás novas demandas sociais e económicas, manténdose como un alicerce clave da economía española. Nestes anos, España consolidouse como un dos principais destinos turísticos do mundo.

Así mesmo, a Constitución española estableceu un modelo de Estado autonómico, o que influíu na xestión do turismo ao transferir competencias ás comunidades autónomas. A coordinación cos gobernos autonómicos a través da Conferencia Sectorial de Turismo convértese nun instrumento clave na política turística.

Durante os primeiros anos tras a Constitución, o turismo estaba integrado no Ministerio de Transportes e Comunicacións (1978-1980), reflectindo unha visión técnica e funcional.

Xa nos anos 80, o turismo gañou máis protagonismo como sector estratéxico, aparecendo xa na denominación do Departamento, Ministerio de Transportes, Turismo e Comunicacións. A súa inclusión nun ministerio con transportes e comunicacións subliñaba a súa importancia para a infraestrutura e a mobilidade.

Outra fito clave para a política turística nesta década foi a creación en 1985 do Instituto Nacional de Promoción do Turismo (precursor de TURESPAÑA), adscrito ao Ministerio de Transportes, Turismo e Comunicacións, co labor de executar a política do goberno con vistas á promoción do turismo no exterior. España buscaba fortalecer a súa presenza nos mercados internacionais de turismo e consolidar a súa imaxe como destino líder, aproveitando as crecentes oportunidades do sector.

Nos anos 90, o turismo integrouse sucesivamente no Ministerio de Industria, Comercio e Turismo (1991-1993), Ministerio de Comercio e Turismo (1993-1996) e Ministerio de Economía e Facenda (1996-2000), reflectindo unha vinculación coa economía e o comercio exterior.

Nesta etapa desenvolvéronse estratexias para diversificar a oferta turística, enfocándose no turismo cultural, rural e sostible, ademais de continuar coa promoción do turismo tradicional de sol e praia.

No século XXI, a política turística en España evolucionou para adaptarse a un contexto globalizado, caracterizado polo auxe de novas tecnoloxías, cambios nas preferencias dos viaxeiros e desafíos climáticos. A estratexia gobernamental pasou de centrarse na promoción do turismo de sol e praia a diversificar a oferta, potenciando segmentos como o turismo cultural, gastronómico, rural e de natureza. Esta transformación estivo guiada por plans nacionais como o Plan Nacional de Turismo 2020 ou a actual Estratexia de Turismo Sostible 2030, en proceso de elaboración, que priorizan a sostibilidade, a dixitalización e a descentralización do turismo cara a rexións menos saturadas.

Na primeira década do século, o turismo seguiu vinculado ao Ministerio de Economía, e máis tarde ao de Industria, Turismo e Comercio, destacando a súa relevancia como motor económico.

No ano 2011 constituíuse o Ministerio de Industria, Enerxía e Turismo: integrándose o turismo con sectores clave para a innovación e sostibilidade enerxética. Posteriormente, na XIII Lexislatura, no 2018, o turismo volve estar vinculado ao Ministerio de Industria, Comercio e Turismo, recuperando unha perspectiva integrada. Trátase dun período marcado polo impacto da pandemia de Covid-19, no que as políticas turísticas viraron cara á recuperación, a dixitalización e a sostibilidade.

Na XV Lexislatura (2023) establécese a configuración actual do Ministerio de Industria e Turismo.